THE GIRL IN THE MUSEUM

Το 2011 κυκλοφορεί παντού η είδηση πως η γκαλερί Knoedler κλείνει μετά από 165 χρόνια συνεχούς λειτουργίας. Η πιο αξιοσέβαστη γκαλερί στη Νέα Υόρκη, που κατάφερε να επιβιώσει από τον Αμερικανικό Εμφύλιο, από οικονομικές υφέσεις και από δύο Παγκόσμιους Πολέμους. Πουλούσαν έργα τέχνης στους μεγαλύτερους συλλέκτες και τα σπουδαιότερα μουσεία του κόσμου.

 

Όλα άρχισαν το 1995 όταν μία μέρα μπήκε στην γκαλερί μία γυναίκα ονόματι Glafira Rosales, μία αυτόκλητη έμπορος τέχνης. Ένα έμπιστο άτομο τη σύστησε στην Ann Freedman, επικεφαλής της γκαλερί από το 1980, προκειμένου να της δείξει έναν πίνακα του Rothko που είχε στην κατοχή της.

 

Αφού η Freedman είδε τον πίνακα, ξεκίνησε να της κάνει μερικές συνηθισμένες ερωτήσεις σχετικά με την προέλευσή του. Η Rosales της παρουσίασε μία ιδιαίτερα αληθοφανή ιστορία, κρατώντας, ωστόσο, το όνομα του ιδιοκτήτη κρυφό. Η Freedman πείστηκε και θεώρησε ότι βρισκόταν μπροστά σε μία μεγάλη ανακάλυψη.

 

Οι συνθήκες ήταν ιδανικές για να πετύχει το σχέδιο της Rosales. Γύρω στο 2000, η αφηρημένη τέχνη έγινε πολύ δημοφιλής. Οι Αφηρημένοι Εξπρεσιονιστές (Pollock , Rothko, Newman κ.α.) ήταν η πρώτη ομάδα καλλιτεχνών που έγιναν παγκοσμίως γνωστοί. Τα έργα τους πωλούνταν δέκα φορές πάνω από την αρχική εκτίμηση. Η Rosales υποστήριζε ότι έχει πολλά και άγνωστα έργα του είδους. Στα μάτια της Freedman έμοιαζε πως χτύπησε φλέβα χρυσού.

 

Ο πίνακας του Rothko εξετάστηκε από πολλούς εμπειρογνώμονες, ακόμα και από τον David Anfam που γνώριζε καλύτερα από τον καθένα το έργο του καλλιτέχνη. Και εκείνος αποφάνθηκε ότι είναι αυθεντικός.

 

Η Rosales πουλούσε κάθε χρόνο ένα με δύο έργα. Προμήθευε την γκαλερί αργά και σταθερά. Η Freedman προσέλαβε έναν ειδικό για να εξετάζει τα έργα που της πήγαινε. Όλα κρίθηκαν αυθεντικά.     

 

Η National Gallery of Art θα δημοσίευε έναν έντυπο αναλυτικό οδηγό του Marc Rothko. Έγραψαν στην Freedman για δύο από τα έργα του που είχε στη γκαλερί. Συγκεκριμένα της έγραφαν: «Έχουμε αξιολογήσει τα έργα. Σκοπεύουμε να συμπεριλάβουμε αυτά τα έργα στον κατάλογο».

 

Οι μεγαλύτεροι συλλέκτες αγόρασαν από τα έργα της Rosales, έναντι πολλών εκατομμυρίων. Ένα καλό παράδειγμα είναι το ζεύγος De Sole. Οι De Sole αγόρασαν από την γκαλερί έναν πίνακα του Rothko, ο οποίος εκτέθηκε στο μουσείο Beyeler στις Αίθουσες Rothko.  Ο Rothko τον De Sole μάλιστα είχε δικό του τοίχο.

 

Το σχέδιο δούλευε εξαιρετικά. Η Rosales έριχνε τροφή στο κλουβί της τέχνης και οι συλλέκτες ξιφομαχούσαν για το ποιος θα κορέσει προσωρινά το αδηφάγο πάθος του. Για να καταφέρει, όμως, να ξεγελάσει και τους σπουδαιότερους ειδικούς στον χώρο της τέχνης χρειαζόταν έναν εξίσου εξαιρετικό παραχαράκτη. Ο Pei-Shen Qian ήταν ο ιδανικός άνθρωπος. Όσο ζούσε στην Κίνα ήταν ένας επιτυχημένος ζωγράφος, στις ΗΠΑ, όμως, ήταν ένας άγνωστος. Απογοητευμένος, έκατσε και μελέτησε το έργο έξι-επτά Αφηρημένων Εξπρεσιονιστών και εμβάθυνε στις τεχνικές τους. Αυτό τον κατέστησε το πιο κατάλληλο άτομο για την απάτη της Rosales.

 

Αν και θα περίμενε κανείς ότι η συμφωνία τους θα ήταν επικερδής για τον ίδιο, συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Πληρωνόταν πολύ λίγα δολάρια, ενώ η Rosales έβγαζε εκατομμύρια. Μία μέρα ο Pei-Shen επισκέφθηκε την Έκθεση Τεχνών Άρμορι και είδε ένα από τα έργα του στο περίπτερο της γκαλερί Knoedler. Τότε κατάλαβε ότι έπρεπε να ζητήσει περισσότερα χρήματα. Η Rosales κατάφερε μέσα σε 20 χρόνια να πουλήσει 60 έργα τέχνης έναντι 80 εκατ. $.

 

Τόσο η γκαλερί, όσο και τα μουσεία που εξέθεταν οι συλλέκτες τα έργα τους αποτελούσαν αδιαμφισβήτητοι παράγοντες. Κανείς δεν αμφισβήτησε το κατά πόσο το έργο που έβλεπε κρεμασμένο μπροστά του ήταν γνήσιο. Θεωρούταν δεδομένο.

 

Ένας άλλος μεγάλος συλλέκτης, ο Jack Levy, επρόκειτο να αγοράσει έναν πίνακα του Pollock, έναντι 2 εκατ. $. Για να ολοκληρωθεί η αγορά, έθεσε ως όρο να αναγνωριστεί το έργο από το Ίδρυμα Ερευνών Τέχνης (IFAR). Μετά από ενδελεχή έλεγχο παρατήρησαν μεταξύ άλλων ότι είχε χρησιμοποιηθεί καινούργια μπογιά επάνω σε παλιό καμβά και μάλιστα με τεχνοτροπικές διαφορές. Τότε ο Levy απαίτησε να του επιστραφεί το ποσό, όπως και έγινε. Ο καθένας θα περίμενε ότι μετά από το συγκεκριμένο περιστατικό η γκαλερί Knoedler θα επανεξέταζε το έργο. Αντίθετα, το έργο βγήκε εκ νέου προς πώληση με την τιμή του να αυξάνεται από τα 2 στα 11 εκατ. $. Ο συγκεκριμένος Pollock , ωστόσο, δεν πωλήθηκε ποτέ.

 

Η Freedman ενημέρωσε την Rosales κι εκείνη προκειμένου να τη βεβαιώσει για την προέλευση των έργων παρουσίασε μία νέα εκδοχή για τον ιδιοκτήτη τους. Η Freedman ήθελε πολύ να είναι αυθεντικοί οι πίνακες. Αν ήταν, θα γινόταν μία ηγετική προσωπικότητα στον χώρο των εμπόρων τέχνης. Η ματαιοδοξία της δεν την άφησε να το ξανασκεφτεί. Υπήρξαν κι άλλα περιστατικά που θα μπορούσαν να σημάνουν τον κώδωνα του κινδύνου, αλλά η Freedman εξακολουθούσε να υπερασπίζεται τη γνησιότητα των έργων.

 

Παρά τη στάση της Freedman το 2008, ζητήθηκε εξέταση των έργων της Rosales από εγκληματολόγο. Η πληθώρα στοιχείων οδήγησε την υπόθεση στο FBI. Εκεί θα κρινόταν εάν είχαν να κάνουν με μία από τις μεγαλύτερες απάτες στον χώρο της τέχνης ή με μία ιστορική ανακάλυψη. Δυστυχώς για την γκαλερί αποδείχθηκαν όλοι οι πίνακες πλαστοί.      

 

Σύντομα οι έρευνες οδήγησαν στον σύντροφο της Rosales, τον José Carlos Bergantiños Díaz και τον Pei-Shen Qian. Ο Díaz, μάλιστα, είχε κατηγορηθεί το 1999 για διακίνηση κλεμμένων έργων. Η διοίκηση της γκαλερί κατάλαβε γρήγορα ότι δεν είχε να αντιμετωπίσει μια απλή υπόθεση. Έτσι, έδωσαν άδεια στην Freedman, αποφεύγοντας για ευνόητους λόγους να την απολύσουν.

 

Το τέλος , όμως, ήρθε το 2011, όταν ο Pierre Lagrange υπέβαλε αγωγή στην Knoedler για τον πλαστό πίνακα του Pollock  που αγόρασε για 17 εκατ. $. Εκείνο το διάστημα ο συλλέκτης επρόκειτο να πάρει διαζύγιο. Ένα δύσκολο διαζύγιο. Γι’ αυτό αποφάσισε να πουλήσει τον πίνακα. Ο οίκος δημοπρασιών Sotheby’s αρνήθηκε να πουλήσει ξανά έργα προερχόμενα από την Knoedler. Για να πείσει τον πιθανό αγοραστή, ο Lagrange απευθύνθηκε σε έναν διακεκριμένο ειδικό τέχνης για να αποφανθεί. Στην ερευνά του ανακάλυψε μία κίτρινη χρωστική, η οποία δεν ήταν διαθέσιμη στο εμπόριο πριν από το 1970. Ως γνωστόν ο Pollock πέθανε το 1965, επομένως η απάντηση ήταν ξεκάθαρη. Ο Lagrange, όπως ήταν αναμενόμενο, απείλησε ότι θα μηνήσει την Knoedler. Ήταν μονόδρομος. Η γκαλερί Knoedler, μετά από 165 χρόνια διαρκούς λειτουργίας έκλεισε.

 

Ο επίλογος γράφτηκε το 2013 με τη σύλληψη της Rosales. Εξετάζοντας την διαδρομή των εκατομμυρίων που κέρδιζε από την πώληση των πλαστών έργων τέχνης, γρήγορα ανακάλυψαν πως διοχετεύονται σε έναν λογαριασμό στην Ισπανία, τον οποίο δεν δήλωνε πουθενά. Έτσι, οι δικαστές κέρδισαν προβάδισμα, καθώς μπόρεσαν να τη φυλακίσουν για φοροδιαφυγή, αποφεύγοντας τον κίνδυνο πιθανής φυγοδικίας. Η Rosales μόλις συνειδητοποίησε ότι θα την πλήρωνε για όλους, ομολόγησε τα ονόματα των δύο συνεργατών της. Ο Pei-Shen Qian αμέσως μετά τη σύλληψη της Rosales κατέφυγε στην Κίνα, απ’ όπου ήξερε ότι δεν υπήρχε περίπτωση να εκδοθεί στις ΗΠΑ. Το ίδιο ακριβώς συνέβη και με τον Díaz, ο οποίος διέφυγε στην πατρίδα του, την Ισπανία.

 

Συνολικά ασκήθηκαν 10 αγωγές κατά της Freedman και της γκαλερί Knoedler, εκ των οποίων οι 9 διευθετήθηκαν εξωδικαστικά. Η περίπτωση των De Sole εκδικάστηκε το 2016, καθώς δεν τους ενδιέφερε να πάρουν πίσω τα χρήματά τους, αλλά να αποδειχθεί η ενοχή της Freedman. Τελικά, μετά τη δημοσιότητα που έλαβε το γεγονός, οι De Sole συμβιβάστηκαν εξωδικαστικά. Η Rosales ήταν η μόνη που αντιμετώπιζε ποινικές κυρώσεις. Τελικά η ποινή της περιορίστηκε στους μήνες που είχε ήδη μείνει στη φυλακή. Στη Freedman δεν επιβλήθηκε καμία ποινή.

 

Σε αυτή την υπόθεση δεν υπάρχει ούτε ένας αθώος. Όλοι έχουν μερίδιο ευθύνης. Άλλος μικρότερο, άλλος μεγαλύτερο. Ένα, όμως είχαν κοινό όλοι τους, ή μάλλον δύο, έρωτα για την τέχνη και υπερβολική ματαιοδοξία. Και τα δύο τους οδήγησαν στην εθελοτυφλία και κατά συνέπεια στην εξαπάτηση.

 

​

Περισσότερες πληροφορίες για την υπόθεση μπορείτε να βρείτε στο ντοκιμαντέρ “Made You Look” στην πλατφόρμα του Netflix. 

​

​